मराठवाडा, विदर्भ होणार ‘अतिवृष्टीचे हॉटस्पॉट’: हवामान बदलाचा गंभीर इशारा!
महाराष्ट्र राज्यात हवामान बदलामुळे (Climate Change) मोठे फेरबदल अपेक्षित असून, मराठवाडा आणि विदर्भ हे प्रदेश आता अतिवृष्टीचे नवीन ‘हॉटस्पॉट’ (Hotspot) होण्याची शक्यता डॉ. रॉक्सी मॅथ्यू कोल यांनी व्यक्त केली आहे. बंगालच्या उपसागरातील मान्सूनचा जोर कमी झाल्यामुळे मराठवाडा आणि विदर्भावर अधिक पाऊस केंद्रित होईल. याशिवाय, कोकणपट्टीत समुद्री वादळात वाढ होऊन अधिक अतिरिक्त धोका निर्माण होण्याची शक्यता आहे.
कोकणपट्टीत समुद्री वादळांचा वाढता धोका
कोकण पट्ट्यात अरबी समुद्रातील वादळी चक्रवातांची संख्या (सायक्लॉन) वाढणार आहे. यामुळे, कोकणपट्टीत अतिवृष्टी आणि अवकाळी पावसाचे प्रमाण वाढेल. याचा परिणाम म्हणून कोकण, दक्षिण गुजरात आणि महाराष्ट्र किनारपट्टीतील पूर आणि चक्रीवादळाचा धोका अनेक पटींनी वाढणार आहे. अरबी समुद्रातील तापमान वाढल्यामुळे (जे सुमारे १.४ अंश सेल्सियसने वाढले आहे), अरबी समुद्रात निर्माण होणारे वादळ आणि अतिवृष्टी (Extremely heavy rainfall) यांचे प्रमाणही अधिक असेल.
डॉ. रॉक्सी मॅथ्यू कोल यांचा इशारा आणि हवामान बदलाची कारणे
डॉ. रॉक्सी मॅथ्यू कोल यांच्या अभ्यासानुसार, हवामान बदलामुळे मराठवाडा व विदर्भात मान्सूनचा पाऊस अधिक प्रमाणात पडेल, ज्यामुळे या भागात अतिवृष्टीचे प्रमाण वाढेल. डॉ. कोल यांच्या माहितीनुसार, तापमान आणि आर्द्रता वाढत असल्यामुळे मान्सूनमध्ये अधिक ऊर्जा निर्माण होते आणि त्यामुळे अतिवृष्टीचा धोका वाढतो. त्याच वेळी, मान्सूनच्या काळात बंगालच्या उपसागरातून येणाऱ्या वाऱ्यांची संख्या कमी झाली आहे. हवामान बदलामुळे भारतीय किनाऱ्यावर होणारे नैसर्गिक आपत्तीचे नुकसान जागतिक स्तरावर सर्वात मोठे ठरू शकते, असेही त्यांनी सांगितले आहे.
या हवामान बदलाची प्रमुख कारणे म्हणजे मानवनिर्मित हरितगृह वायूंचे उत्सर्जन आणि जीवाश्म इंधनाचा वाढता वापर. सन २०१८ ते २०२० मध्ये जागतिक पृष्ठभागाचे तापमान मानवी हस्तक्षेपामुळे १८५० च्या तुलनेत १.१ अंश सेल्सिअसने वाढले आहे.
आव्हाने आणि पुढील उपाययोजना
या नैसर्गिक आपत्तीला तोंड देण्यासाठी आपल्याला कृषी व्यवस्थापन (उदा. सोयाबीन संरक्षण), स्थानिक संसाधनांचे संवर्धन (उदा. पाणी आणि पाण्याचे पुनर्भरण) आणि किनारपट्टीवरील पूर नियंत्रण यावर त्वरित लक्ष केंद्रित करावे लागेल. हवामानाचा अंदाज आणि आपत्कालीन इशारा प्रणाली सुधारणे, तसेच तापमान आणि पाण्याचे व्यवस्थापन करणे आवश्यक आहे. ही माहिती भविष्यातील शेती आणि आपत्ती व्यवस्थापनासाठी अत्यंत महत्त्वाची असून, त्यानुसार प्रशासनाने आणि शेतकऱ्यांनी नियोजन करणे आवश्यक आहे.
